*MIJACIJA*
REKANSKIOT PREDEL I MALA REKA
REKANSKIOT PREDEL I MALA REKA
Recnata dolina vo zapadna Makedonija, koja so nejzinata severna strana se granici so Sar Planina, na zapad so planinata Korab, Desat i Krcin, od istok so Bistra i Stogovo, a na jug so Debarskata kotlina, se vika REKA. Niz ovaa dolina tece rekata Radika desna pritoka na Crn Drim. Rekata Radika nastanuva od dve reki: Gorna ili Golema Reka i Mala Reka. Gorna Reka-Golema izvira od Koerab Planina, a Mala Reka od ogranocite na Bistra, vo blizinata na seloto Tresonce. Nekoi uceni smetaat deka izvorot na Mala Reka nemoze da bide samo izvorot vo blizinata na T
resonce tuku deka taa se formira od Tresonecka Reka i od Garska Reka (izvira od Stogovo vo blizina na selo Gari) koi vo svoite korita nizvodno se do nivnoto zdruzuvanje prifakjaat i drugi pomali reki, koi zaedno ja formiraat Mala Reka se do nejzinoto vlevanje vo reka Radika, vo blizinata na Boskov Most.
resonce tuku deka taa se formira od Tresonecka Reka i od Garska Reka (izvira od Stogovo vo blizina na selo Gari) koi vo svoite korita nizvodno se do nivnoto zdruzuvanje prifakjaat i drugi pomali reki, koi zaedno ja formiraat Mala Reka se do nejzinoto vlevanje vo reka Radika, vo blizinata na Boskov Most.Naselbite vo ova podracje R E K A, - slobodno mozeme da go nareceme MIJACIJA, i so toa slobodno da se otrgneme od dosegasnata nasa kratkovidnost (ces na poedinci) na imenuvanje samo na naselbite i naselenieto od Mala Reka so imeto Mijacija (vo nekoja literatura Mala Reka se imenuva kako "cista mijacka sredina"-zasto?!; kako toa drugite delovi od Reka se pretvorile vo NECISTI?!) i MIJACI; nadolu vo tekstot (vo sekoj tekst) koga ke staneuva zbor za podracjeto Reka jas voedno ke mislam na Mijacija/ta (a ne samo na Mala Reka), a ako stanuva zbor za Mijacija/ta toa znaci deka zboruvam za Reka (a ne samo za Mala Reka), i za kraj ako pisuvam za Mijaci jas mislam za Rekanci i obratno, odnosno za seto naselenie od toj kraj bidejkjki ako na nekogo mu e bitna verata taa za mene i za drugi (drugi mislam na tie sto pogore za niv upotrebiv ces na isklucoci-moi istomislenici) prestavuva privatna samosvest i custvo koe nikako ne smee da vlijae i da ja zamati nasata makedonska krv - se delat na nekolku sostavni celini koi pripagjaat na predelot Reka, da ve pojasnam za kraj povtorno, se delat na nekolku sostavni celini koi go formiraat edinstvenoto celo a toa e Mijacija/ta odnosno Reka:
1. Gorna Reka, koja se prostira po gorniot teka na Radika;
2. Dolna Reka, po sredniot tek na Radika;
3. Golema Reka, od ustieto na rekata Mala Reka vo Radika do ustirto na Radika vo Crn Drim (Debarsko Ezero);
4. MALA REKA, PO TEKOT I SLIVOT NA ISTOIMENATA REKA, OD KADE I OVOJ DEL OD REKA GO DOBIL SEGASNOTO IME M A L A R E K A. Mala Reka, kako leva pritoka na Radika, izvira vo blizina na spomenatoto selo Tresonce (vidi pogore za polemikata okolu izvorot na Mala Reka), gi pribira vo svoeto korito Selecka, Rosocka, Lozorovska, Garska i nekoi pomali rekicki, kako sto se Osojskata i Susickata. Vo malorekanskio del od Reka se naogjaat slednive sela: LAZAROPOLE (Glavno Selo), Galicnik (Golemo Selo) ; (prv pat se spomenuva vo XIV vek, isto taka vazi za staro selo), Tresonce (Staro Selo) ; (najtaro spomenuvanje na Tresonce vo Tahir defter No 4 od 1474/76g. derven selo), Gari, Osoj, Mogorce (edinstveno selo od malorekanskiot predel so postojani ziteli a voedno i najbrojno vo ovoj del od Reka), Rosoki, Selce i Susica (prvoto selo od malorekanskiot del od Reka sto uste vo 1953 godina bese zafateno od "fenomenot selo grad" i sosema napusteno od negovite ziteli. Susica zaedno so Tresonce e najstaroto selo za koe sto srekjavame pisani dokumenti od malorekanskiot del na Reka-za Susica srekjavame podatok vo Timar-defter No 508 koj datira od vtorata polovina na XV vek-selo derven so 9 kukji).
Osven ovie sela, vo podalecnoto minato, postoele i drugi sela koi denes ne postojat vo Mala Reka: Glavino Selo, Lopusnik i Staro Selo.
2. Dolna Reka, po sredniot tek na Radika;
3. Golema Reka, od ustieto na rekata Mala Reka vo Radika do ustirto na Radika vo Crn Drim (Debarsko Ezero);
4. MALA REKA, PO TEKOT I SLIVOT NA ISTOIMENATA REKA, OD KADE I OVOJ DEL OD REKA GO DOBIL SEGASNOTO IME M A L A R E K A. Mala Reka, kako leva pritoka na Radika, izvira vo blizina na spomenatoto selo Tresonce (vidi pogore za polemikata okolu izvorot na Mala Reka), gi pribira vo svoeto korito Selecka, Rosocka, Lozorovska, Garska i nekoi pomali rekicki, kako sto se Osojskata i Susickata. Vo malorekanskio del od Reka se naogjaat slednive sela: LAZAROPOLE (Glavno Selo), Galicnik (Golemo Selo) ; (prv pat se spomenuva vo XIV vek, isto taka vazi za staro selo), Tresonce (Staro Selo) ; (najtaro spomenuvanje na Tresonce vo Tahir defter No 4 od 1474/76g. derven selo), Gari, Osoj, Mogorce (edinstveno selo od malorekanskiot predel so postojani ziteli a voedno i najbrojno vo ovoj del od Reka), Rosoki, Selce i Susica (prvoto selo od malorekanskiot del od Reka sto uste vo 1953 godina bese zafateno od "fenomenot selo grad" i sosema napusteno od negovite ziteli. Susica zaedno so Tresonce e najstaroto selo za koe sto srekjavame pisani dokumenti od malorekanskiot del na Reka-za Susica srekjavame podatok vo Timar-defter No 508 koj datira od vtorata polovina na XV vek-selo derven so 9 kukji).
Osven ovie sela, vo podalecnoto minato, postoele i drugi sela koi denes ne postojat vo Mala Reka: Glavino Selo, Lopusnik i Staro Selo.
LAZAROPOLE, GLAVINO SELO I LOPUSNIK, NO I EDNI PODZABORAVENI ARHEOLOSKI NAODI - JAORSKA VODA
Lazaropole vo minatoto (pobliskoto minato se do 60 godini od XX vek) prestavuvase vtoro po golemina malorekansko selo. Se naogja na 5 casa od Debar (bez avtomobil se razbira na konj) i na nadmorska visocina od 1350 m.. Seloto Lazaropole vo najstarite dokumenti kade sto za prvpat srekjavame pisani informacii za selata od malorekanskiot del na Reka ne go srekjavame. Vo najstarite dokumenti gi srekjavame selata Tresonce, Susica i Galicnik, no nivnata lokacija ne bila kao denesnata. Taka za seloto Tresonce utvrdena e prvicnata lokacija i se znae deka se naogjalo vo podnozjeto na vrvot Brzovec, na eden cas od Lazaropole. Seloto Galicnik se veruva deka nastanalo od nekogasnoto Staro Selo koe sto se naogjalo pomegju denesnite sela Susica I Galicnik. Istoto stojaliste se upotrebuva i za Susica i se smeta deka i toa selo nastanalo od nekogasnata naselba Staro Selo. Naselbata Staro Selo, spored tradicijata, se veruva deka bilo golemo selo, no za negova nesrekja se naogjalo na patot koj minuval preku Bistra i gi povrzuvl Debar i Gostivar. Poradi zulumite seloto se raselilo. Vidovme deka Lazaropole vo ovie dokumenti, pred se turski popisni defteri, ne go srekjavame i poradi toa nekoi uceni zaklucile deka Lazaropole, od pogore spomenative sela, e pomlado selo. No vidovme deka ovie sela ja menuvale svojata lokacija niz vremeto i samo zatoa sto tie se spomenuvaat vo znacajnite turski popisni tefteri se zakiteni so nazivot STARI, nebare si mislis stanuva zbor, ako ne e toa sela, za eden vodac-drzavnik od edna bivsa nasa zaednicka ni drzava, (mukles go nemat onea druze). No iako lazaropole navistina ne go srekjavame vo drustvo na gore spomenative sela realnosta e poinakva. Ke vidime podolu
vo tekstot deka osnovata na Lazaropole e poinakva. Ke vidime deka Lazaropole ima edna lokacija a toa e Glavino Selo i Lopusnik. Glavino selo ako se gleda dalecinski od Lazaropole e odaleceno... sami izgradete mislenje, mislam deka ne e mnogu nitu pak malku vremenskata odalecenost kava sto ja imale Staro Selo od Susica i Galicnik ili pak lokacijata na Tresonce pod Brzovec. Ke recete ugornina e od Glavino do Lazaropole. Vo pravo ste. No ima eden fakt koj sto na pocituvaniot d-r. Gligor Todorovski (negovata kniga mnogu mi pomogna) iako go imal pred oci vo negovata studija "Malorekanskiot predel" (Skpje 1970g.) iako go spomenuva no samo povrsno izgleda deka nenamerno ne mu dal pogolemo znacenje. Na strana 15 od knigata pisuva "... seloto Lazaropole za razlika od pogore spomenative sela, e pomlado selo.". Kako toa pomlado selo, a potoa vo knigata na strana 22 i 23 pisuva odnosno se sluzi so dokumentirani arheoloski fakti koi davaat rezultat citiram: "D-r Blaga Aleksova, proucuvajki gi ovie naodi, dojde do zaklucok... datiraat od IX-XII vek..." (str.23). Za naodite sega zasega tolku, podolu poopsirno za da mozete sami da dojdete do zaklucok. Ako e precka takanareceniot KONTINUITET (na kogo mora da se povikame) na ziveenje, na naselenieto vo blizina na denesnata lokacija na Lazaropole mislam deka e mnogu grubo da se zeme kako opravduvanje deka taa precka e nepremosliva. Jasno e deka denesno Lazaropole svojot kntinuitet go vlece od Glavino Selo, no nejasno mi e zasto dosega sme go stavale nastrana faktot za grobovite od Jaorska (Javorska) Voda koi se datirani vo periodot od negde najrano IX vek i najdocna XII vek. I za kraj (sakam da se navrakjam na nesto sto sum go kazal iako za toa ne sum ni zavrsil - prostete) vo samata blizina na Lazaropole se pronajdeni edinstvenite arheoloski ostatoci na "teritorija" od Mala Reka i tie ostatoci, tie fakti govorat deka Lazaropole mozebi e pomlado selo od selata spomenati vo turskite popisni defteri no e mnogu POSTSTARO bidejki negoviot atar go gazele lugje, eve da ne preteruvam nega bidat 200 do 300 godini pred da se pojavat defterite. Ova neznaci deka toa se odnesuva samo na Lazaropole, deka samo vo Lazaropole se pronajdeni arheoloski ostatoci i tolku-kraj, (pronajdeni se po greska, nenamerno - od lozjeto ke da e) i deka na nitu edno drugo mesto vo Reka i Mala Reka nema takvi nesta. Naprotiv. Ako i zemjata kako i knigite stari kazuvaat za nas, za nasite koreni tolku podobro za site onie koi se rodile vo tie kraista na Makedonia i za site o
nie koi se rodeni-za site nas koi sme rodeni po nasata Makedonija, no ne tamu vo Reka rodeni, ubavo ke bide za site no najubavo za nasata idnina, za nas. Zamislet duri vo 1952 godina i toa po greska od Skopje go fatila patot edna arheoloska ekipa da vidi sto toa na Lazorovci im se poprecilo vo motikite. Ej, uste od 1952 godina nikoj, ama bas niko ne se zaprasa, eve neka e pak po grekska, abre da vidite vo ona defterine na primer pisit za nekoe si Glavino Selo, za nekoe si Staro Selo, pa tak po greska da im rece na kopacine ama na vistinskine kopaci-ne onie divine-arheolozi pojdete bre do Glavino, do Staro Selo videte sto se slucuvalo pred da se pojavat onie koi gi pisele defterine. Odete, po greska taka, videte ima li tamu nesto, zivele li lugje tamu od koga se grobovite, ako ziveele lugje treba i da zakopuvale, pa kazete koi se tie lugje, kavi se, sto rabotale, od koga se tamu i .... Mozebi ke se stavi kraj na onaa kvazi dramaturgija koja sto ja pravi istorijata edna obicna tragedija bez uvoden i zavrsen del, mozebi ke zavrsat pretpostavkite deka tie edni MILJACI, pazete MILJACI ne Mijaci, toa edno pleme Miljaci-slavjansko pleme koe se naselilo dolu na Pelopenez poradi splet na istoriski okolnosti od Peloponez (kade sto od VII vek se naselile) zapocnale da se razdvizuvaat kon Makedonija odnosno kon denesna Reka. I pretpostavuvate koi se tie Miljaci sega, a. Dobro imate um vo toa crpkite, dobro e. Da ne gi cepkame Miljacite, da gi ostavime tamu kade sto zasednale, zosto ednostavno (no za nas slatko) zasednale na Peloponez. Zasednalo toa pleme slavjansko Miljaci zaedno so edno drugo pleme slavjansko Ezeriti, vo srceto na togasnata Morea, vo srceto na h/elinskat zemja. Da gi ostavime tamu ni trebaat da dokazat-imaat dokazano-deka nemaat nisto so nas ovde vo Makedonija (sosila si gi prisvojuvame-ne sme nie delo od niv ili tie del od nas), da gi ostavime tie se del od eden nov narod, narod koj se formiral so mesavina pomegju niv i staroto naselenie vo Morea-Peloponez.
vo tekstot deka osnovata na Lazaropole e poinakva. Ke vidime deka Lazaropole ima edna lokacija a toa e Glavino Selo i Lopusnik. Glavino selo ako se gleda dalecinski od Lazaropole e odaleceno... sami izgradete mislenje, mislam deka ne e mnogu nitu pak malku vremenskata odalecenost kava sto ja imale Staro Selo od Susica i Galicnik ili pak lokacijata na Tresonce pod Brzovec. Ke recete ugornina e od Glavino do Lazaropole. Vo pravo ste. No ima eden fakt koj sto na pocituvaniot d-r. Gligor Todorovski (negovata kniga mnogu mi pomogna) iako go imal pred oci vo negovata studija "Malorekanskiot predel" (Skpje 1970g.) iako go spomenuva no samo povrsno izgleda deka nenamerno ne mu dal pogolemo znacenje. Na strana 15 od knigata pisuva "... seloto Lazaropole za razlika od pogore spomenative sela, e pomlado selo.". Kako toa pomlado selo, a potoa vo knigata na strana 22 i 23 pisuva odnosno se sluzi so dokumentirani arheoloski fakti koi davaat rezultat citiram: "D-r Blaga Aleksova, proucuvajki gi ovie naodi, dojde do zaklucok... datiraat od IX-XII vek..." (str.23). Za naodite sega zasega tolku, podolu poopsirno za da mozete sami da dojdete do zaklucok. Ako e precka takanareceniot KONTINUITET (na kogo mora da se povikame) na ziveenje, na naselenieto vo blizina na denesnata lokacija na Lazaropole mislam deka e mnogu grubo da se zeme kako opravduvanje deka taa precka e nepremosliva. Jasno e deka denesno Lazaropole svojot kntinuitet go vlece od Glavino Selo, no nejasno mi e zasto dosega sme go stavale nastrana faktot za grobovite od Jaorska (Javorska) Voda koi se datirani vo periodot od negde najrano IX vek i najdocna XII vek. I za kraj (sakam da se navrakjam na nesto sto sum go kazal iako za toa ne sum ni zavrsil - prostete) vo samata blizina na Lazaropole se pronajdeni edinstvenite arheoloski ostatoci na "teritorija" od Mala Reka i tie ostatoci, tie fakti govorat deka Lazaropole mozebi e pomlado selo od selata spomenati vo turskite popisni defteri no e mnogu POSTSTARO bidejki negoviot atar go gazele lugje, eve da ne preteruvam nega bidat 200 do 300 godini pred da se pojavat defterite. Ova neznaci deka toa se odnesuva samo na Lazaropole, deka samo vo Lazaropole se pronajdeni arheoloski ostatoci i tolku-kraj, (pronajdeni se po greska, nenamerno - od lozjeto ke da e) i deka na nitu edno drugo mesto vo Reka i Mala Reka nema takvi nesta. Naprotiv. Ako i zemjata kako i knigite stari kazuvaat za nas, za nasite koreni tolku podobro za site onie koi se rodile vo tie kraista na Makedonia i za site o
nie koi se rodeni-za site nas koi sme rodeni po nasata Makedonija, no ne tamu vo Reka rodeni, ubavo ke bide za site no najubavo za nasata idnina, za nas. Zamislet duri vo 1952 godina i toa po greska od Skopje go fatila patot edna arheoloska ekipa da vidi sto toa na Lazorovci im se poprecilo vo motikite. Ej, uste od 1952 godina nikoj, ama bas niko ne se zaprasa, eve neka e pak po grekska, abre da vidite vo ona defterine na primer pisit za nekoe si Glavino Selo, za nekoe si Staro Selo, pa tak po greska da im rece na kopacine ama na vistinskine kopaci-ne onie divine-arheolozi pojdete bre do Glavino, do Staro Selo videte sto se slucuvalo pred da se pojavat onie koi gi pisele defterine. Odete, po greska taka, videte ima li tamu nesto, zivele li lugje tamu od koga se grobovite, ako ziveele lugje treba i da zakopuvale, pa kazete koi se tie lugje, kavi se, sto rabotale, od koga se tamu i .... Mozebi ke se stavi kraj na onaa kvazi dramaturgija koja sto ja pravi istorijata edna obicna tragedija bez uvoden i zavrsen del, mozebi ke zavrsat pretpostavkite deka tie edni MILJACI, pazete MILJACI ne Mijaci, toa edno pleme Miljaci-slavjansko pleme koe se naselilo dolu na Pelopenez poradi splet na istoriski okolnosti od Peloponez (kade sto od VII vek se naselile) zapocnale da se razdvizuvaat kon Makedonija odnosno kon denesna Reka. I pretpostavuvate koi se tie Miljaci sega, a. Dobro imate um vo toa crpkite, dobro e. Da ne gi cepkame Miljacite, da gi ostavime tamu kade sto zasednale, zosto ednostavno (no za nas slatko) zasednale na Peloponez. Zasednalo toa pleme slavjansko Miljaci zaedno so edno drugo pleme slavjansko Ezeriti, vo srceto na togasnata Morea, vo srceto na h/elinskat zemja. Da gi ostavime tamu ni trebaat da dokazat-imaat dokazano-deka nemaat nisto so nas ovde vo Makedonija (sosila si gi prisvojuvame-ne sme nie delo od niv ili tie del od nas), da gi ostavime tie se del od eden nov narod, narod koj se formiral so mesavina pomegju niv i staroto naselenie vo Morea-Peloponez. Da ne se razvrzuvame povekje, dosta e za ova. Da prodolzime so ona sto nas ni e tema.
Lazaropole za prv pat vo istoriskite izvori se spomenuva vo vtorata polovina od XV vek i toa vo Kodikata na manastirot vo selo Slepce. Podatoci za seloto srekjavame i vo popisnite turski defteri od XV do XVI vek, kade sto pisuva: Lazaropole, derven, hristijansko selo istocno od Debar, vo nahijata Reka. Vo 1536-1539 godina imalo 84 semejstva i 16 nezeneti; vo 1583 godina 60 semejstva i 44 nezeneti. Podocna se zabelezuva i vo XVII vek.Vo 1952 godina, vo mesnosta narecena Javorska Voda, zapadno od Lazaropole, se otkopani okolu 60 grobovi koi bile ogradeni i pokrieni so kamenja. Samata mesnost, kade sto se otkopani ovie grobovi, se naogja vo podnozjeto na Bistra i dominira vo ovoj kraj. Otkopanite grobovi vo 1952 godina prestavuvaat edinstveni arheoloski ukazuvanja deka vo ovie visoki planinski kraevi treba da se baraat ostatoci od dalecnoto minato. Iznajdenite grobovi se od halstetskiot period kako i od slovenskiot period. D-r Blaga Aleksova, proucuvajki gi ovie naodi dojde do zaklucok deka tie se slicni so najdenite grobovi vo Demir Kapija. Ova ukazuva, spored Aleksova, deka i grobovite od Lazaropole moze da se datiraat od IX - XII vek, zemajkji gi vpredvid samite gobovi, keramikata pronajdena vo niv deka na ova mesto postoela slovenska naselba, vo cija sto blizina se naogjala i samata naselba.
Lazaropole za prv pat vo istoriskite izvori se spomenuva vo vtorata polovina od XV vek i toa vo Kodikata na manastirot vo selo Slepce. Podatoci za seloto srekjavame i vo popisnite turski defteri od XV do XVI vek, kade sto pisuva: Lazaropole, derven, hristijansko selo istocno od Debar, vo nahijata Reka. Vo 1536-1539 godina imalo 84 semejstva i 16 nezeneti; vo 1583 godina 60 semejstva i 44 nezeneti. Podocna se zabelezuva i vo XVII vek.Vo 1952 godina, vo mesnosta narecena Javorska Voda, zapadno od Lazaropole, se otkopani okolu 60 grobovi koi bile ogradeni i pokrieni so kamenja. Samata mesnost, kade sto se otkopani ovie grobovi, se naogja vo podnozjeto na Bistra i dominira vo ovoj kraj. Otkopanite grobovi vo 1952 godina prestavuvaat edinstveni arheoloski ukazuvanja deka vo ovie visoki planinski kraevi treba da se baraat ostatoci od dalecnoto minato. Iznajdenite grobovi se od halstetskiot period kako i od slovenskiot period. D-r Blaga Aleksova, proucuvajki gi ovie naodi dojde do zaklucok deka tie se slicni so najdenite grobovi vo Demir Kapija. Ova ukazuva, spored Aleksova, deka i grobovite od Lazaropole moze da se datiraat od IX - XII vek, zemajkji gi vpredvid samite gobovi, keramikata pronajdena vo niv deka na ova mesto postoela slovenska naselba, vo cija sto blizina se naogjala i samata naselba.
Za postanokot na seloto Lazaropole vo malorekanskiot predel, a posebno vo Lazaropole, postoi edno predeanie koe govori, deka seloto Lazaropole nastanalo od opustosenite sela Glavino Selo i Lopusnin. Ova predanie se potvrduva (ako mozeme taka da receme-bidejkji e predanie ne e nesto opiplivo na koe vo celost mozeme da mu veruvame), ne nasocuva kon edna pestera koja se vika Kalina Dupka. Taa pestera, koja se naogja severozapadno od selkoto Lazaropole, odnosno vo samata blizina na nekogasnoto selo Glavino Selo, pod Sokolica, ne vodi vo predanieto, otrivajki ja ludata devojka Kalina od Glavino Selo, koja ja izgovorila sudbonosnata recenica "Site Turci pominae Kalina moma ne ja vidoe", recenica sudbonosna koja ako ne bi bila izgovorena ne bi postoelo dene ona za koe sto pisuvame. Dali treba vinata da i ja prepisuvame na Kalina za gibelot na skoro celoto naselenie od Glavino Selo za toa prasanje ke zboruvame vo delot koj e namenet za celata legenda, za celoto predanie. Sto se odnesuva pak do seloto Lopusnik za nego imame po opiplivi informacii. Seloto Lopusnik se naogjalo na patot za Kicevo. Od nego denes ostanalo samo imeto na edna mesnost vo Jama, kade verojatno i postoelo, kako i spomenot na Lopusnik od nasata ponova istorija povrzan so likot na Kosta Solev Racin. Za seloto Lopusnik se zabelezuva deka se naogjalo istocno od denesnoto lazaropole kako dervencisko selo i bilo sostaven del na timarot na eden od clenovite na vojnickata tvrdina Kocacik vo Gorna Zupa, Debarsko. Kako posledica na sekojdnevnite napadi od strana na turskata vojska, koja minuvala po patot Kicevo-Debar, seloto Lopusnik, sto se naogjalo vo blizina na patot, cesto pati bilo goreno i na krajot sosema opustoseno. Pokraj ovoj podatok, kako i za Glavino Selo taka i za seloto Lopusnik naiduvame na edno predanie, koe zboruva deka vo seloto cesto pati navleguvala turska vojska macejki gi lugjeto i barajkji vo seloto ajduti. Ne mozejkjki da gi trpat tie maki, selanite resile da go napustat seloto.
Ovie sela postoele i podatoci za niv naogjame vo pogore spomenatite turski popisni defteri, taka za seloto Glavino Selo go srekjavame sledniov podatok: Glavino Selo, isceznato hristijansko selo istocno od Debar, vo nahijata Reka. Vo 1467 godina seloto bilo pusto (nenaseleno). NE SE JAVUVA VO PODOCNEZNITE POPISI; za seloto Lopusnik go srekjavame sledniov podatok vo turskite popisni defteri: Lopisnik, derven, isceznato hristijansko selo zapadno od Kicevo, vo Kicevskata nahija. Vo 1467-1468 godina imalo 18 semejstva i 2 nezeneti; vo 1519 godina 51 semejstvo, 1 nezenet i 1 vdovec; vo 1528-1529 godina 15 semejstva, 3 nezeneti i 2 vdovci; 1544-1545 godina 33 semejstva i 2 nezeneti; vo 1568-1569 godina 28 semejstva i 12 nezeneti, NE SE JAVUVA VO PODOCNEZNITE POPISI.
Ovie sela postoele i podatoci za niv naogjame vo pogore spomenatite turski popisni defteri, taka za seloto Glavino Selo go srekjavame sledniov podatok: Glavino Selo, isceznato hristijansko selo istocno od Debar, vo nahijata Reka. Vo 1467 godina seloto bilo pusto (nenaseleno). NE SE JAVUVA VO PODOCNEZNITE POPISI; za seloto Lopusnik go srekjavame sledniov podatok vo turskite popisni defteri: Lopisnik, derven, isceznato hristijansko selo zapadno od Kicevo, vo Kicevskata nahija. Vo 1467-1468 godina imalo 18 semejstva i 2 nezeneti; vo 1519 godina 51 semejstvo, 1 nezenet i 1 vdovec; vo 1528-1529 godina 15 semejstva, 3 nezeneti i 2 vdovci; 1544-1545 godina 33 semejstva i 2 nezeneti; vo 1568-1569 godina 28 semejstva i 12 nezeneti, NE SE JAVUVA VO PODOCNEZNITE POPISI.
Za da go zavrsam ovoj uvoden del, kako za kraj smetam deka treba da gi prikazam i statistickite podatoci za Lazaropole koi datiraat od XIX i XX vek. Ovde Lazaropole e prikazano zaedno so drugite malorekanski sela no nivnite statisticki podatoci nema da bidat prikazani. Lazaropole od statisticka gledna tocka spored vkupniot brojot na dimakjinstvata-semejstvata-kukjite-naselenieto sekogas e na vtoro mesto po svojata golemina.
1. Edno od prvite spomenuvanja za brojnata polozba na malorekanskite sela e od nasiot prerodbenik i opstestvenik Jordan Xaci Konstantinov-Cinot. Od podatocite dadeni od Cinot se gleda deka malorekanskite sela vekje vo polovinata na XIX vek bile prilicno golemi, taka: Galicnik broelo 500 kukji, LAZAROPOLE 250, Tresonce 120, Gari 85, Rosoki 65, Selce 50, Osoj 35 i Susica 25.
2. Stefan Verkovic vo svojata statistika od 1889 godina belezi deka vkupniot broj na domovi vo Lazaropole iznesuva 200, vkupniot broj na semejstvata e 286, brojot na maskoto naselenie iznesuva 645 a na zenskoto 633.
3. Vo edno selmane-godisnik na Bitolskiot vilaet od 1894 godina (napomena turskata statistika predimno go zabelezuva brojot na kukjite), vo koj spagja i malorekanskiot predel, za Lazaropole ni e prestavena edna informacija deka seloto bori vkupno 249 kukji.
4. Statistikata na Vasil K^ncov od 1900 godina ni ja dava informacijata deka Lazaropole broi vkupno 2640 ziteli.
5. Tocni podatoci za brojnata sostojba na malorekanskite sela postojat od 1915/16 godina. Ovie izvori se srpski i bugarski popisni statistiki. Spored srpskite izvori se gleda deka Lazaropole vo 1915 godina broelo vkupno 2287 ziteli. Spored bugarskite izvori od 1916 godina Lazaropole broelo vkupno 398 kukji i 2330 ziteli.
6. I za kraj ke gi prestavam statistickite podatoci za brojot na naselenieto i domakjinstvata vo Lazaropole izraboteni od 1948, 1953, 1961, 1971 i 1981 godina od strana na Repiblika Makedonija.
- 1948 godina: naselenie-ziteli 792; domakinstva 168;
- 1953 godina: naselenie-ziteli 962; domakinstva 200;
- 1961 godina: naselenie-ziteli 720; domakinstva 190;
- 1971 godina: naselenie-ziteli 180; domakinstva 46;
- 1981 godina: naselenie-ziteli 9; domakinstva 5;
Vo narednite popisi-statisticki podatoci-pokraj imeto na Lazaropole stoi brojot 0 (ili 1 do 2). Lazaropole denes e nenaselono, PUSTO, ili ednostavno zivee sezonski vo proletnite i letnite meseci no i vikendaski. Zamislete, da ne vi se veruva.
- 1953 godina: naselenie-ziteli 962; domakinstva 200;
- 1961 godina: naselenie-ziteli 720; domakinstva 190;
- 1971 godina: naselenie-ziteli 180; domakinstva 46;
- 1981 godina: naselenie-ziteli 9; domakinstva 5;
Vo narednite popisi-statisticki podatoci-pokraj imeto na Lazaropole stoi brojot 0 (ili 1 do 2). Lazaropole denes e nenaselono, PUSTO, ili ednostavno zivee sezonski vo proletnite i letnite meseci no i vikendaski. Zamislete, da ne vi se veruva.
Literatura:
-"Makedonija kato prirodno i stopansko cjalo", Sofija, 1945, str.173.
-Belic A., Galicki dijalekat, Srpski dialektoloski zbornik, SKA, knj. VII, Beograd-Sremski Karlovac, 1935g.,str. 77.
-Stanojevic St., Narodna enciklopedija srpsko-hrvatska-slovenacka, II knj., Zagreb *pojam Mijaci*, str.754 ; Grigorov M., Govrt na malorekancit (mijacite) vv Debrsko, Sofija, 1907g., str. 203.
-Aleksova Blaga, Arheoloski naodi kaj selo Lazaropole kaj Debar, sp. "Razgledi", god. II, serija III. br.1, 1959, str.84.
-D-r. Gligor Todorovski, "Malorekankiot predel", INI, Skopje 1970g., str.22-23.
-A. Stojanovski i D. Gjeorgiev, "Naselbi i naselenie vo Makedonija - XV i XVI vek", INI, Skopje 2001g, str. 125.
-"Makedonija kato prirodno i stopansko cjalo", Sofija, 1945, str.173.
-Belic A., Galicki dijalekat, Srpski dialektoloski zbornik, SKA, knj. VII, Beograd-Sremski Karlovac, 1935g.,str. 77.
-Stanojevic St., Narodna enciklopedija srpsko-hrvatska-slovenacka, II knj., Zagreb *pojam Mijaci*, str.754 ; Grigorov M., Govrt na malorekancit (mijacite) vv Debrsko, Sofija, 1907g., str. 203.
-Aleksova Blaga, Arheoloski naodi kaj selo Lazaropole kaj Debar, sp. "Razgledi", god. II, serija III. br.1, 1959, str.84.
-D-r. Gligor Todorovski, "Malorekankiot predel", INI, Skopje 1970g., str.22-23.
-A. Stojanovski i D. Gjeorgiev, "Naselbi i naselenie vo Makedonija - XV i XVI vek", INI, Skopje 2001g, str. 125.
НАРОДНА НОСИЈА
Мијачката народна носија е застапена не само во мијачката етничка целост, туку таа е распространета и надвор од неа во други етнички предели и ги опфаќа овие населби: Смилево (Битолско), Папрадиште и Ореше (Велешко), Ехловец (Киче
вско) и Крушево.
Главна одлика на оваа носија е особено богатиот алов и "кинат" - ажуриран вез, кој главно е застапен на женската носија, и тоа претежно распореден на ракавите и предниците - "партите" од кошулата. Покрај тоа, уште се одликува со изобилство на реси распоредени речиси низ целата носија, како и со метален накит, кои на оваа облека & придаваат достоинствен и господарствен изглед. Носијата на Мијаците укажува за нивното болјарско (царско) потекло. Особено со такви богати украси на вез, накит и друго, се одликува невестинската носија. Белите клашнени облеки, украсени со црни гајтани, се главни одлики на машката мијачка носија. Ова е условено од климатските и стопанските услови во кои тие живееле (живеат) како сточари во планинските предели на планината Бистра, Стогово, Крчин и Кораб.
Мијачката женска народна носија изобилува со голем број детали:
вско) и Крушево.Главна одлика на оваа носија е особено богатиот алов и "кинат" - ажуриран вез, кој главно е застапен на женската носија, и тоа претежно распореден на ракавите и предниците - "партите" од кошулата. Покрај тоа, уште се одликува со изобилство на реси распоредени речиси низ целата носија, како и со метален накит, кои на оваа облека & придаваат достоинствен и господарствен изглед. Носијата на Мијаците укажува за нивното болјарско (царско) потекло. Особено со такви богати украси на вез, накит и друго, се одликува невестинската носија. Белите клашнени облеки, украсени со црни гајтани, се главни одлики на машката мијачка носија. Ова е условено од климатските и стопанските услови во кои тие живееле (живеат) како сточари во планинските предели на планината Бистра, Стогово, Крчин и Кораб.
Мијачката женска народна носија изобилува со голем број детали:
1. Минтан - долна облека од клашна, украсен на предниците и ракавите со кадифе, згора извезен со срмено "букме" и гајтани. Вез - "лоза" се закопчува со сребрени филигрански петлици.
2. Кошула "тнока" - од домашно дебело платно, целосно извезени ракави. Го добила името по главниот орнамент застапен на ракавите и кошулата.
3. Елек - од домашно платно, предниците потплатени со "свита" - чова и згора украсени со срмени гајтани и позлатени петлици.
4. "Клашненик
гувеалски" - горна облека, од домашна бела клашна. Предниците - "свитките" богато извезени со срмени и "алосани" гајтани, "букме" и позлатени "петлици". Долу клашеникот е украсен со гајтани и бикме. Наместо ракави има "паткавици" - "рокави" (украсни парчиња што се спуштаат низ плеќите).
2. Кошула "тнока" - од домашно дебело платно, целосно извезени ракави. Го добила името по главниот орнамент застапен на ракавите и кошулата.
3. Елек - од домашно платно, предниците потплатени со "свита" - чова и згора украсени со срмени гајтани и позлатени петлици.
4. "Клашненик
гувеалски" - горна облека, од домашна бела клашна. Предниците - "свитките" богато извезени со срмени и "алосани" гајтани, "букме" и позлатени "петлици". Долу клашеникот е украсен со гајтани и бикме. Наместо ракави има "паткавици" - "рокави" (украсни парчиња што се спуштаат низ плеќите). 5. Појас - ткаен четворно од "чиста" црвена волна. По краиштата богато украсен со "киски" - реси.
6."Препашка" - појас, лито ткаена од алова преѓа со прави шарки, по краиштата украсена со "китови" - реси и "поплети".
7. "Ризинче" - свилено шамивче, индустриски производ.
8. "Фута стамболска" - скутина, цариградска копринена, украсена со "колца".
9. Шамија - свилена со "киски" - реси, индустриски производ.
10. "Чапрази" - со "трепетушки" - пафти со срмен колан.
11. "Низалка" - накит за потпојас, со три реда синџири поткитени со сребрени пари, кувенџиска обработка.
12. Ѓердан поткитен со "дубли" - златни пари.
13. Чорапи "гувеалски" - плетени од волна, ишарани со шарбите "петнаесет игли" и "девет игли".
14. "Врзаници" - невестински чевли, направени од жолта и црвена кожа "сафтијан", ишарани со "з'мба".
15. "Калемќар" - волнена шамија за на глава, индустриски производ.
16. "Игла" од сребро - накит за на глава со четири реда синџири, а на средина со чапрасчиња, кувенџиска изработка.
17. Ушници со трепетулки - накит за над уши.
18. "Плетеници" - украс за на коса, направени од волнени "алосани киски" - рески, украсени со плетеници и "жапки".
19. "Сокај" - украс за на глава, направена од алова "свита" - чова и платно. Долниот дел украсен со срмени ширити и китки.
6."Препашка" - појас, лито ткаена од алова преѓа со прави шарки, по краиштата украсена со "китови" - реси и "поплети".
7. "Ризинче" - свилено шамивче, индустриски производ.
8. "Фута стамболска" - скутина, цариградска копринена, украсена со "колца".
9. Шамија - свилена со "киски" - реси, индустриски производ.
10. "Чапрази" - со "трепетушки" - пафти со срмен колан.
11. "Низалка" - накит за потпојас, со три реда синџири поткитени со сребрени пари, кувенџиска обработка.
12. Ѓердан поткитен со "дубли" - златни пари.
13. Чорапи "гувеалски" - плетени од волна, ишарани со шарбите "петнаесет игли" и "девет игли".
14. "Врзаници" - невестински чевли, направени од жолта и црвена кожа "сафтијан", ишарани со "з'мба".
15. "Калемќар" - волнена шамија за на глава, индустриски производ.
16. "Игла" од сребро - накит за на глава со четири реда синџири, а на средина со чапрасчиња, кувенџиска изработка.
17. Ушници со трепетулки - накит за над уши.
18. "Плетеници" - украс за на коса, направени од волнени "алосани киски" - рески, украсени со плетеници и "жапки".
19. "Сокај" - украс за на глава, направена од алова "свита" - чова и платно. Долниот дел украсен со срмени ширити и китки.
Мијачката машка народна носија:
1. Кошула - од тенко домашно памучно платно.
2. "Жамадан" - минтан од "свита" - чова, со капаци околу рабовите опточени со машински "тегели" од жолт и црвен конец од макара. Предниците и ракавите украсени со купечки "петлици" - копчиња.
3. "Бечви" - од бела клашна насекаде по рабовите украсени со црни гајтани, од страните имаат по два "жеба" - џеба, а напред кај "кутелецот" има два цепа за полесно облекување на бечвите.
4. Појас - исткаен од "чиста" - вишна волна, четворна ткаенина со прави шарки.
5. "Зобанче зетовско" - од темна или црна клашна. Горна облека долга до појас со "ќулавка" - широка јака која се употребува како засолница од лошо време, дожд, ветер и друго и куси "рокави" - ракави, терзиска изработка.
6. "Кече" - капа од црн сатен, украсено со "машински тегели", занаетчиска изработка.
7. "Чипили" - чевли од црна кожа. Чевларска изработка.
8. Чорапи - "ластиклии", плетени од црна волна.
2. "Жамадан" - минтан од "свита" - чова, со капаци околу рабовите опточени со машински "тегели" од жолт и црвен конец од макара. Предниците и ракавите украсени со купечки "петлици" - копчиња.
3. "Бечви" - од бела клашна насекаде по рабовите украсени со црни гајтани, од страните имаат по два "жеба" - џеба, а напред кај "кутелецот" има два цепа за полесно облекување на бечвите.
4. Појас - исткаен од "чиста" - вишна волна, четворна ткаенина со прави шарки.
5. "Зобанче зетовско" - од темна или црна клашна. Горна облека долга до појас со "ќулавка" - широка јака која се употребува како засолница од лошо време, дожд, ветер и друго и куси "рокави" - ракави, терзиска изработка.
6. "Кече" - капа од црн сатен, украсено со "машински тегели", занаетчиска изработка.
7. "Чипили" - чевли од црна кожа. Чевларска изработка.
8. Чорапи - "ластиклии", плетени од црна волна.
Во овој дел користени со материјали од публикацијата "Македонски народни носии", во издание на Етнолошки музеј на Македонија, од 1963 година.
МИЈАЧКО НАРЕЧЈЕ
(ЗАПАДНОМАКЕДОНСКА ДИАЛЕКТНА ГРУПА)
Мијачкиот "јозик" се говори и во селата Галичник, Лазарополе, Селце, Росоки, Осој, Гари, Жерноница, Сенце, Скудриње, Могорче, Присојница, Јанче, Битуше, Велебрдо, Ростуше и во уште некои други места со помали промени, особено во фонетиката.
Западномакедонската дијалектна група се протега од реката Вардар на исток, до границата со Албан
ија на запад, со северномакедонските говори во Полог, а на југ допира до Егејска Македонија, односно до егејските дијалектни подрачја.
Мијачкиот дијалектен говор е дел од пошироката група дебарски говори, каде се среќава под името малорекански, односно рекански говор, кои пак претставуваат географскиот регион каде живеат Мијаците.
Во западномакедонските говори влегуваат и охридско-преспанските (долнопреспански, вевчанско-радошки, охридски, струшки и горнопреспански), како и преодните дримколско-голобрдски и гостиварските говори во Полог. Западните македонски дијалекти се зборуваат и во Албанија каде живее македонско население, како и дел од Горанците.
Мијачките, односно западномакедонските говори ги поврзуваат повеќе од триесетина фонетско-фонолошки и граматички особености, кои се јавуваат истовремено и како разликувачки црти по однос на говорите во источна Македонија.
Такви диференцијални црти во фонетиката се:
појава на консонантската група шч, наместо шт, во другите македонски говори: шчо чудо е теа, шчо ќа велит, шчо јадет и сл.
вокалот а на многу места се заменува со о: зоби (заби), пот (пат), коде (каде), рока (рака)... губење на х во почетната позиција на зборот или меѓу два вокала, може и меѓу вокал и слоготворно р: ќа те нарана, појди на отел и сл.
појава на палатализирано (меко) л наместо љ.
замената на групата *цв во *цу: цутит, расцутит...
замената на *ѕв со *ѕу: ѕунит, ѕумкат, ѕункот...
преодот на *св во *су: осуна, осунуење...
у >о: седум, седом...
Честичката ќа за градење на идното време (наместо ќе), односно промената а<е. промената на кратко 'е' во 'е' во сите позиции и зад согласката 'ц': цена, цедило, цевка, цепит... остатоците од старословенската замена на *јон со *јен: јазик (јозик), јачмен (јочмен), јатрва (јотрва) итн. појавата на протетичкото 'ј' пред рефлексот на иницијалното 'он'... третосложниот акцент... градењето акцентски целости: не-го'-виде, не-му'-реков, пода'ј-ми-ја, не-го'-барај... јасен изговор на неакцентираните вокали... губење на интервокалното 'в': Јоан, осноа, биол, столој... отсуство на гласот 'х' и негова замена со 'ф', т.е. 'в' пред консонант и на апсолутниот крај на зборот: јавна, бефте, чевли, нивно-нифно, пифтија, офкат, врф, праф... промена на спирантите 'с', 'з', 'ш' пред 'ц' и 'ч' преку 'х' во 'ф'(в): мофче, круфче, грофче, мафца, прафци (од 'прасе'). Повеќе црти има и од областа на морфологијата, синтаксата и зборообразувањето. кај именските зборови треба да се одбележи разликувањето на општата од номинативната форма кај личните и роднинските имиња од машки род што завршуваат на консонант, на -о и -е: Стојан - со Стојана, Марко - на Марка, татко - на татка му, Крсте - на Крстета, бате - на батета... множинската наставка -ови>-ој: волови - волој, долови - долој, столој, клучој...
тројниот член: човекот, човекон, човеков, жената, женава, женана, детево, детето, детено, децата, децава, жениве...
личната зам. за 3 лице еднина е тој...
личната заменка за 3 лице еднина среден род е теа, наместо тоа...
кратката множинска заменска форма 'и': и виде луѓето...
дативната форма за женски род нејзе од која е образувана и посесивната нејзин...
употребата на синтетичката дативна форма кај заменките: мене ми, тебе ти, нему му, нејзе ñ (је) - нези је, нам ни, ними им, вам ви, кому, некому, никому, дем. овему, онему...
и кај личните и роднинските имиња од машки и женски род: Стојану, Марко(в)е или Маркоту, Петре(в)е или Петрету, Илију, Мари или Маре, татко(в)е, теткине...
Во глаголскиот систем како дијалектно-диференцијални црти во мијачкото наречје се јавуваат:
наставката -т во 3 лице еднина сегашно време: имат, немат, носит, седит, одит, јадет, пасет, играт, се смеет, пеет, работит, нарочуват, токмит...
обликот се во 3 лице множина од глаголот сум,
партиципската форма донесол (: донел, во северните и во источните говори),
широката употреба на конструкциите со 'има' - 'нема' и глаголска придавка во среден род: имат работено, имал работено, ќа имаше работено...
честата употреба на формите од типот е дојден, беше дојден (глаголската придавка од непреоден глагол со формите од помошниот глагол сум).
на целото западно дијалектно подрачје предлогот в се среќава само во формите в, во: во Скопје, в град, в село (или ф село).
предлогот со не се удвојува: со сила, со мака...
додека прилогот врз не се употребува воопшто.
поголемиот број од овие говори го познаваат и предлогот кон.
а од може да се употреби и за искажување посвојност: детето от сестра ми, куќата от мајка ми.
од суфиксите само за западното наречје е карактеристичен деминутивот -уле, што може да се комбинира и со некои други деминутивни суфикси: детуле, женчуле, крфчуле, брадуле...
Бројот на синтаксичките особености не е голем, но тие се доста забележителни:
кратките заменски форми по правило стојат пред глаголот и во почетокот на реченицата: го викнав него, ми реков Мирко(в)е...
во 3 лице во сложенте глаголски форми со 'сум', помошниот глагол се губи: тој дошол, ќа доел, тие дошле...
презент од перфективен глагол со повторливо значење во независни реченици овде не се употребува.
употребата на удвоениот објект во мијачкиот дијалект (како и на целата територија на западна Македонија) е регуларна појава.
Западномакедонската дијалектна група се протега од реката Вардар на исток, до границата со Албан
ија на запад, со северномакедонските говори во Полог, а на југ допира до Егејска Македонија, односно до егејските дијалектни подрачја.Мијачкиот дијалектен говор е дел од пошироката група дебарски говори, каде се среќава под името малорекански, односно рекански говор, кои пак претставуваат географскиот регион каде живеат Мијаците.
Во западномакедонските говори влегуваат и охридско-преспанските (долнопреспански, вевчанско-радошки, охридски, струшки и горнопреспански), како и преодните дримколско-голобрдски и гостиварските говори во Полог. Западните македонски дијалекти се зборуваат и во Албанија каде живее македонско население, како и дел од Горанците.
Мијачките, односно западномакедонските говори ги поврзуваат повеќе од триесетина фонетско-фонолошки и граматички особености, кои се јавуваат истовремено и како разликувачки црти по однос на говорите во источна Македонија.
Такви диференцијални црти во фонетиката се:
појава на консонантската група шч, наместо шт, во другите македонски говори: шчо чудо е теа, шчо ќа велит, шчо јадет и сл.
вокалот а на многу места се заменува со о: зоби (заби), пот (пат), коде (каде), рока (рака)... губење на х во почетната позиција на зборот или меѓу два вокала, може и меѓу вокал и слоготворно р: ќа те нарана, појди на отел и сл.
појава на палатализирано (меко) л наместо љ.
замената на групата *цв во *цу: цутит, расцутит...
замената на *ѕв со *ѕу: ѕунит, ѕумкат, ѕункот...
преодот на *св во *су: осуна, осунуење...
у >о: седум, седом...
Честичката ќа за градење на идното време (наместо ќе), односно промената а<е. промената на кратко 'е' во 'е' во сите позиции и зад согласката 'ц': цена, цедило, цевка, цепит... остатоците од старословенската замена на *јон со *јен: јазик (јозик), јачмен (јочмен), јатрва (јотрва) итн. појавата на протетичкото 'ј' пред рефлексот на иницијалното 'он'... третосложниот акцент... градењето акцентски целости: не-го'-виде, не-му'-реков, пода'ј-ми-ја, не-го'-барај... јасен изговор на неакцентираните вокали... губење на интервокалното 'в': Јоан, осноа, биол, столој... отсуство на гласот 'х' и негова замена со 'ф', т.е. 'в' пред консонант и на апсолутниот крај на зборот: јавна, бефте, чевли, нивно-нифно, пифтија, офкат, врф, праф... промена на спирантите 'с', 'з', 'ш' пред 'ц' и 'ч' преку 'х' во 'ф'(в): мофче, круфче, грофче, мафца, прафци (од 'прасе'). Повеќе црти има и од областа на морфологијата, синтаксата и зборообразувањето. кај именските зборови треба да се одбележи разликувањето на општата од номинативната форма кај личните и роднинските имиња од машки род што завршуваат на консонант, на -о и -е: Стојан - со Стојана, Марко - на Марка, татко - на татка му, Крсте - на Крстета, бате - на батета... множинската наставка -ови>-ој: волови - волој, долови - долој, столој, клучој...
тројниот член: човекот, човекон, човеков, жената, женава, женана, детево, детето, детено, децата, децава, жениве...
личната зам. за 3 лице еднина е тој...
личната заменка за 3 лице еднина среден род е теа, наместо тоа...
кратката множинска заменска форма 'и': и виде луѓето...
дативната форма за женски род нејзе од која е образувана и посесивната нејзин...
употребата на синтетичката дативна форма кај заменките: мене ми, тебе ти, нему му, нејзе ñ (је) - нези је, нам ни, ними им, вам ви, кому, некому, никому, дем. овему, онему...
и кај личните и роднинските имиња од машки и женски род: Стојану, Марко(в)е или Маркоту, Петре(в)е или Петрету, Илију, Мари или Маре, татко(в)е, теткине...
Во глаголскиот систем како дијалектно-диференцијални црти во мијачкото наречје се јавуваат:
наставката -т во 3 лице еднина сегашно време: имат, немат, носит, седит, одит, јадет, пасет, играт, се смеет, пеет, работит, нарочуват, токмит...
обликот се во 3 лице множина од глаголот сум,
партиципската форма донесол (: донел, во северните и во источните говори),
широката употреба на конструкциите со 'има' - 'нема' и глаголска придавка во среден род: имат работено, имал работено, ќа имаше работено...
честата употреба на формите од типот е дојден, беше дојден (глаголската придавка од непреоден глагол со формите од помошниот глагол сум).
на целото западно дијалектно подрачје предлогот в се среќава само во формите в, во: во Скопје, в град, в село (или ф село).
предлогот со не се удвојува: со сила, со мака...
додека прилогот врз не се употребува воопшто.
поголемиот број од овие говори го познаваат и предлогот кон.
а од може да се употреби и за искажување посвојност: детето от сестра ми, куќата от мајка ми.
од суфиксите само за западното наречје е карактеристичен деминутивот -уле, што може да се комбинира и со некои други деминутивни суфикси: детуле, женчуле, крфчуле, брадуле...
Бројот на синтаксичките особености не е голем, но тие се доста забележителни:
кратките заменски форми по правило стојат пред глаголот и во почетокот на реченицата: го викнав него, ми реков Мирко(в)е...
во 3 лице во сложенте глаголски форми со 'сум', помошниот глагол се губи: тој дошол, ќа доел, тие дошле...
презент од перфективен глагол со повторливо значење во независни реченици овде не се употребува.
употребата на удвоениот објект во мијачкиот дијалект (како и на целата територија на западна Македонија) е регуларна појава.
Во минатото низ мијачките села постоеле т.н. тајни говори кои најчесто ги употребувале ѕидарите или печалбарите. Овие говори карактеристични за Мијаците се фокусирале на формирање нови зборови, логични за ситуациите во кои се наоѓале говорителите. Во голем број случаи се земале и албански и турски зборови, а некои од нив подлегнувале на помијачување, односно на постројување во калапите на македонскиот јазик.
(алб.) djal[ (djal') - момче > дјале > (дј > ѓ) > ѓале: "Кажи му на ѓалено да жилкат повеќе" - Кажи му на детено да работи повеќе, каде глагол за работи е жилка(т).
Во подолните редови следуваат некои покарактеристични зборови на тајните "ѕидарски" мијачки јазици:
- жилкат (работи), бошкач (мајстор), гледаче (прозорец), клинка (зграда), зоден (јајце), нурец (ѕид), љавит (малтерисува), нуркање (ѕидање), се мижит (се стемнува), светачка (црква), трљачка (пила)...
(алб.) djal[ (djal') - момче > дјале > (дј > ѓ) > ѓале: "Кажи му на ѓалено да жилкат повеќе" - Кажи му на детено да работи повеќе, каде глагол за работи е жилка(т).
Во подолните редови следуваат некои покарактеристични зборови на тајните "ѕидарски" мијачки јазици:
- жилкат (работи), бошкач (мајстор), гледаче (прозорец), клинка (зграда), зоден (јајце), нурец (ѕид), љавит (малтерисува), нуркање (ѕидање), се мижит (се стемнува), светачка (црква), трљачка (пила)...
The Mala Reka
(Mijach) dialect
The Mala Reka (Mijach) dialect is a member of the subgroup of western and north western dialects of the western group of dialects of the Macedonian language. The dialect is spoken on small territory on the mountain Bistra in western part of the Republic of Macedonia. The name of the dialect is derived by the biggest villages in that area- Galičnik, Lazaropole, Gari, Tresonce... The Mala Reka dialect is closely related with the Reka dialect which is spoken north-western of Mala Reka dialect. This dialect is well know in Republic of Macedonia because of the archaic words that this dialect has. The dialect can be found in many historically important literary works for the Macedonian literature. One of the most important is Gjorgjija Puleski and his dictionary of three languages.
Phonological characteristics
reduced use of the letter Џ (dž) - /dʒ/: џам- жам (window);
use of O instead of A: рака / raka > рока / roka; (hand)
use of J between two vowels: чекаа / čekaa > чекаја/ čekaja. (they have been waited)
the accent is on the third syllable counted from the end of the word.
reduced use of the letter Џ (dž) - /dʒ/: џам- жам (window);
use of O instead of A: рака / raka > рока / roka; (hand)
use of J between two vowels: чекаа / čekaa > чекаја/ čekaja. (they have been waited)
the accent is on the third syllable counted from the end of the word.
Morphological characteristics
use of the suffix -ajet for third person singular: ставаат / stavaat > ставајет / stavajet (they are putting);
use of ќа / ḱa instead of ќе / ḱe for future tense: ќе одам / ḱe odam > ќа одам / ḱa odam;
use of the suffix -t for third person singular;
use of the preposition VO / V.
______________________________________________________________ use of the suffix -ajet for third person singular: ставаат / stavaat > ставајет / stavajet (they are putting);
use of ќа / ḱa instead of ќе / ḱe for future tense: ќе одам / ḱe odam > ќа одам / ḱa odam;
use of the suffix -t for third person singular;
use of the preposition VO / V.
____________________________________________________________________
